Unha resposta diferente

Unha resposta diferente

Hai tres anos, decembro do 2008, nestas mesmas páxinas de Cooperación Galega, emitimos a voz de alarma sobre a crise que se aveciñaba no mundo económico e social en xeral, e que xa se intuía no eido agroalimentario. Adiantabamos a posibilidade de caída xeral dos prezos agrarios, auténtico desastre en 2009 e 2010; a importancia de ter pensada a prosperidade da cooperativa a medio/longo prazo; a necesidade de gañar competitividade; de aumentar en eficiencia; de ser máis áxiles... Rematabamos destacando a enorme importancia de dispoñer de talento e do persoal máis cualificado e mellor formado posible e faciamos unha chamada a incrementar o tamaño empresarial das cooperativas.

Hoxe cremos que dende o cooperativismo debemos impulsar unha resposta diferente á dada ata o de agora, como consecuencia dos cambios producidos no mundo e no mercado. O gran número de empresas cooperativas que existe fai que teñan un tamaño demasiado pequeno cunha resposta insuficiente en relación ós interlocutores comerciais cos que temos que negociar. A sempre magnífica resposta local que sempre deron as cooperativas forma parte xa do pasado. Estamos ante mercados globais, onde o local queda nun segundo termo, se é que queda. Hai que fusionar ou concentrar cooperativas que permitan acadar unha masa crítica mínima para optimizar a produtividade das mesmas. Se non se fai unha fusión xurídica, polo menos si a empresarial. Son necesarios líderes que crean na idea e que fixen plans de cara ó longo prazo.

Se non damos pasos nesta dirección,gra a tendencia das pequenas cooperativas é a desaparición, porque non son capaces de dar resposta ó mercado. Tamén podemos agrupar cooperativas que traballen en diferentes mercados con estratexias comúns, como xa se está a facer nalgunhas partes do mundo. Temos a obriga de mellorar a produtividade mediante a modificación e mellora dos modelos organizativos das empresas e ser máis competitivos. Se algo está demostrando esta crise é que o tecido empresarial diminúe e as empresas de pequena dimensión (máis áxiles e de máis rápida adaptación ós cambios) tamén están a desaparecer xerando un enorme desemprego.

A crise está forzando ós directivos e xestores a facer unha reflexión sobre a capacidade competitiva das cooperativas. Posiblemente esta reflexión de cara a gañar competitividade debe axudar a abordar o inxente número de cooperativas agrarias que temos en Galicia dedicándose á mesma actividade e no mesmo mercado. En 2005, Dinamarca tiña 14 cooperativas cunha media de case 6.000 socios, 2.500 empregados, e 1.350 millóns de euros de facturación anual por cooperativa. Con estas dimensións e estruturas empresariais as cooperativas danesas poden competir en calquera tipo de mercados. Situación semellante á danesa vívese noutros países da UE. Segundo datos do ano 2005, Suecia só ten 34 cooperativas de gran tamaño, Holanda 44, Finlandia 48, Irlanda 99... As cooperativas galegas estamos moi lonxe destes estándares de dimensión e de competitividade

A cooperativa agraria ten que estruturarse e organizarse ata permitir e facilitar que o agricultor aumente realmente o seu peso e poder negociación na cadea alimentaria, mediante empresas eficaces con dimensión relevante. Detrás dunha cooperativa eficiente hai unha garantía de que a produción se planifica con axuste á demanda (tanto en calidade coma en cantidade), que concentra a oferta e a comercialización da produción dos seus socios, e que presta asistencia técnica ós mesmos. Son empresas que asumen responsabilidades económicas confiadas polos socios, e xogando un papel clave na comercialización das produción dos mesmos. Pero, a dura crise que padecemos non agarda a que nos acomodemos ou mentalicemos socio a socio, directivo a directivo. Urxen acordos e pactos empresariais entre cooperativas semellantes que traballan en mercados semellantes para facerse un oco nos mesmos.

Unha proposta chea de contradicións

Presentouse a proposta lexislativa da Comisión da UE para a Reforma da Política Agraria Común (PAC) que deberá ser aprobada no 2012, ou inicios do 2013, para ser aplicada dende o 2014 ata o 2020. Sen lugar a dúbidas, estamos ante un dos documentos clave que predeterminará aspectos fundamentais para o desenvolvemento do noso agro a medio prazo. ¿Que se fixo mal para que, coa Reforma da PAC do ano 2003, teñamos a día de hoxe a mesma renda que no ano 1995?. Todas as análises coinciden en que a clave está na existencia dun grave desequilibrio na cadea agroalimentaria debido a unha atomizada oferta, a concentración da gran distribución alimentaria, á globalización dos mercados e á desaparición das ferramentas de regulación dos mercados na PAC.

Segundo a Comisión, a proposta trata de reequilibrar a cadea agroalimentaria, reducir o impacto da volatilidade dos mesmos, ser máis sensible cos pequenos produtores reforzando aos que están en activo, e preservando o medio ambiente. Para iso, propón potenciar as Organizacións de Produtores (OPs), Organizacións Interprofesionais (OIAs), eximindo a ambos da aplicación do dereito da competencia baixo certas condicións. Manteñen as ferramentas de regulación de mercados actuais incorporando a posibilidade de xestión da oferta ás OPs e outras pequenas variacións. Tras a lectura da proposta, a realidade dinos que non estamos ante unha proposta decidida a favor da concentración da oferta ao non esixir ás OPs a comercialización conxunta. Se non hai comercialización conxunta, ¿como se pode concentrar a oferta? De ningún xeito.

A flexibilidade nos criterios de recoñecemento das OPs podería provocar o efecto contrario á concentración en cooperativas que se estaba levando a cabo, freando os procesos de integración e concentración da oferta. A proposta xera unha enorme confusión entre OPs e OIAs, tanto na súa composición como nas súas atribucións. E, ademais, na práctica, tanto as OPs como as OIAs, non quedan eximidas da aplicación do dereito da competencia.

Necesitamos unha definición clara dos criterios de recoñecemento das OPs, de xeito que sexan empresas formadas, controladas por e á iniciativa dos agricultores, con estrutura suficiente e dimensión relevante en función do mercado no que operan, e que realicen a comercialización conxunta. Necesitamos que as OIAs non se dediquen á comercialización, pero orienten a súa función a mellorar a transparencia e funcionamento da cadea agroalimentaria complementando a actuación das OPs.

Estimado lector, unha vez feita pública a proposta de normativa da PAC 2014/2020, a discusión de moitos dos nosos representantes políticos, organizacións sectoriais, e analistas económicos será se España, ou Galicia, gañará ou perderá axudas, ou cómo nos afecta aos agricultores galegos a escasa superficie agraria útil que dispoñemos, ou qué debemos entender por agricultor activo, ou... Sexamos sinceros, ¿de qué nos serven máis axudas directas aos agricultores se non se posibilita a organización e estruturación empresarial dos mesmos para evitar que a industria e a distribución sigan a baixar os prezos e as rendas dos produtores a retroceder? ¿Cando seremos conscientes de que vale máis un sector produtor ben organizado e estruturado que reequilibre o poder da distribución de alimentos, que cobrar uns euros a maiores de axuda PAC que inmediatamente descontará do prezo a industria?. Nos vindeiros meses discutirase o futuro da PAC, e só se logramos concentrar, organizar e dimensionar aos produtores agrarios no mercado poderemos facer fronte á globalización e volatilidade do mesmo que actualmente está a quedarse coa renda agraria. Cómo reequilibrar a cadea agroalimentaria é o auténtico debate.

GALICIA, O SABOR DA ORIXE

Recentemente a Unión de Cooperativas AGACA presentou o catálogo de produtos agroalimentarios de cooperativas de Galicia, “Galicia, o sabor da orixe”, achegando o mesmo ás principais distribuidoras de alimentos de Galicia e do Estado. No mesmo sinálase que se algo poden garantir as cooperativas agrarias galegas é, ademais da calidade da súa produción, a orixe dos seus produtos, vinculados ao 100% a esta terra. Sabor e orixe fúndense coa calidade e sitúan estes produtos como referente en cada subsector. Coñecedores desta tendencia, AGACA, coa colaboración do IGAPE, elaborou este catálogo onde se recolle unha escollida escolma dos mellores produtos das súas cooperativas socias, facendo obrigada redución debido a que algunhas delas contan con varias decenas máis de referencias comerciais.

¿Que sería dos nosos agricultores e gandeiros sen as cooperativas? ¿Como houberan participado nos beneficios que se xeran coa transformación dos seus produtos? ¿Cal sería o poder de negociación no intre de comercializar ou de mercar subministros que necesitan nas súas explotacións? ¿Como se atoparían moitas aldeas, parroquias e concellos se non tivesen a presenza das cooperativas? Nos últimos anos, as cooperativas agroalimentarias galegas contribuímos de xeito decisivo, non só á transformación dos produtos agropecuarios galegos, senón tamén a que o valor engadido xerado por esta transformación quedase no sector primario, quedase no rural. Cada vez son máis as cooperativas que se inician no proceso de transformación dos seus produtos, a pesar de que o leite e a carne son produtos agroalimentarios que a día de hoxe necesitan de grandes estruturas empresariais moi ben financiadas e orientadas cara o mercado para triunfar nestes difíciles mercados alimentarios moi globalizados.

Vendo o contido de “Galicia, o sabor da orixe” xorden parellos varios sentimentos e reflexións. O primeiro é o importante camiño percorrido nos últimos anos cara a transformación dos produtos agroalimentarios galegos, con innegables grandes éxitos no subsector dos viños cooperativos galegos, exemplo a seguir e admirar para outros subsectores. Sen lugar a dúbidas, vendo as cooperativas e produtos presentes no catálogo, comprobamos o importante camiño que queda por percorrer no subsector lácteo, aínda moi lonxe de comercializar e poñer no mercado unha parte importante da produción do leite galego. Por tanto, as cooperativas deben recibir o agradecemento e felicitación de miles de agricultores e gandeiros de Galicia que se benefician das súas actuacións comerciais no mercado. En xeral, todo o medio rural onde se sitúan as cooperativas resulta beneficiado pola súa presenza e actividade.

Pero, “Galicia, o sabor da orixe” ten un destinatario directo, o conxunto da sociedade galega que pode dispor de alimentos de calidade e pode gozar dese medio rural, grazas a xeración de emprego e riqueza propiciado dende as entidades cooperativas. Por tanto, debemos demandar da nosa sociedade unha mellor acollida traducida en simpatía e prioridade cara os alimentos producidos e transformados en Galicia, xa que non so están comendo un alimento orixinal e de sabor galego, senón que contribúen a xerar riqueza e conservación do noso medio rural. Debemos procurar que nas tendas e supermercados das nosas cidades e pobos se consuman produtos galegos e de cooperativas, por que se coñece a súa orixe, por que se sabe da súa calidade, e por que a súa venda contribúe a soster vivos aos nosos pobos rurais.

Por tanto, non preguntemos máis qué podemos facer polo noso medio rural e fomentemos todos o consumo de alimentos producidos en Galicia, especialmente nos actos e eventos nos que dende diferentes institucións e organizacións participamos moitos dos que lemos esta revista. Consumo de produtos galegos e, por suposto, elaborados polas empresas cooperativas, que aseguran que o valor engadido queda nas mans dos agricultores e gandeiros. E, antes que ninguén, impulsemos todos inmediatamente o consumo de produtos cooperativos de Galicia dende as propias tendas, supermercados e economatos propiedade das nosas cooperativas. Por que, unha vez máis, “en casa do ferreiro, coitelos de pau”.

A voltas coa PAC- Editorial revista Cooperación Galega Nº 103

Cos grandes acontecementos económicos dos últimos anos, o escenario mundial para o sector agroalimentario mudou, pois a suba dos prezos das materias primas de alimentación animal e o crecemento da demanda de alimentos debido a un maior consumo dos países emerxentes configuran un novo panorama. A volatilidade nos mercados das materias primas, animada pola especulación financeira, trouxo pánico ó desabastecemento, dados os reducidos stocks mundiais, e nalgúns países non van poder pagar os alimentos para toda a poboación. O aumento previsto da poboación mundial, xunto coas melloras económicas dos que hoxe pasan fame e están en desenvolvemento, fai que se prevea un incremento enorme da necesidade de alimentos, especialmente nos países emerxentes.

Todo apunta a que as novas necesidades de alimentos van ter que ser cubertas con maiores rendementos, máis produtividade e novas tecnoloxías e estruturas. Por iso, sendo agricultores e gandeiros parecería que non deberíamos ter medo a estes incrementos da demanda. Algunhas consecuencias desta presión xa as estamos sufrindo coa presencia dos especuladores no mercados dos cereais. Pero, un dos cambio que debe producirse é de carácter político, xa que a actual Política Agraria Común (PAC) está orientada de cara ó obxectivo de que non haxa excedentes na Unión Europea (UE). Porén, se a demanda crece, os prezos tamén deberán crecer. Por iso, debe deseñarse unha PAC que incentive a produtividade e non consolide referencias históricas de produción que non garantan as rendas aos agricultores e gandeiros.

¿Como podemos abordar o futuro?. Hai que mellorar a competitividade, as estruturas agroindustriais, que acheguen innovación, diferenciación, eficiencia e innovación. Neste contorno as cooperativas imos ter as nosas oportunidades, a pesar de que todo indica que nos enfrontamos a forte recortes presupuestarios da PAC. Non deberían desaparecer os mecanismos de regulación dos mercados agroalimentarios, por iso, máis que falar de axudas directas na PAC, deberíamos falar máis de mercado. Se as axudas son altas pero perdemos competitividade, baixarán as rendas, xa que é a demanda a que ten forza, non a oferta, e ó final as axudas son descontadas polo mercado.

Por tanto, cando falamos do futuro da PAC primeiro deberíamos estar falando de equilibrar a cadea alimentaria, concentrando a oferta, e despois das axudas, porque se nón, as vai descontar o mercado e as axudas serán para os consumidores, non para os produtores de alimentos. A redución do prezo no mercado prodúcese porque a distribución xa fixo as contas e desconta a axuda dos produtores ó consumidor. As actuais axudas non son para o agricultor senón para o consumidor, que paga menos, nos lineais, por un litro de leite que por un litro de auga. Actualmente, a práctica totalidade da renda (por encima do 80%), está configurada polo mercado, polo que é aí onde temos que actuar. A PAC debe ser coherente coa globalización e a UE non debe pechar as portas á biotecnoloxía que os seus competidores están desenvolvendo mentres que as abre a eses produtos que aquí prohibe, sen reciprocidade nas esixencias.

Por tanto, hai que reequilibrar a cadea alimentaria, xa que non se fixan os prezos en orixe senón en destino. Actualmente, os produtores non teñen forza: por iso, teñen que crecer, facerse máis fortes, máis grandes para facerse interlocutores coa mesma forza que os noso clientes. Para reequilibrar a cadea temos que pensar en cooperativas dimensionadas, que concentren a oferta e avancen na cadea. Con máis do 60% da produción final agraria en agricultores individuais é imposible defender a renda destes agricultores que entregan o produto sen prezo. As Organizacións de Produtores (OPs) deben ser empresas cunha estrutura empresarial forte, en propiedade dos agricultores.

As interprofesionais non van fixar prezos porque o dereito comunitario non o permite. O único xeito de defender os prezos é dende estruturas económicas poderosas que traten de ti a ti a demanda. Hai que axudar ós agricultores e gandeiros integrados en cooperativas porque con elas tamén defenden os prezos dos que están fóra. Por iso, a PAC debe contemplar axudas para mellorar a competitividade das nosas cooperativas dando incentivos á concentración da oferta. Algún día os nosos gandeiros, representantes sociais e políticos deberían fixarse nas fusións que están realizando as cooperativas lácteas no norte de Europa, onde xa non existen fronteiras estatais ou nacionais ó unirse líderes de países distintos para crecer en facturación, en volume, mantendo o mesmo número de socios e aumentando o emprego debido á internacionalización. Os gandeiros deses países teñen o futuro nas súas mans.

A PAC do futuro

A PAC DO FUTURO O Comisario de Agricultura da Unión Europea presentou a Comunicación para a Reforma da Política Agraria Común (PAC). Esta presentación veu acompañada da confesión dos fracasos da actual PAC: a Comisión recoñece que o sector agrario está sumido dende hai varios anos nunha profunda crise que provocou que a renda real dos produtores estivese, en 2009, ó mesmo nivel que en 1995. Neste intre están ó descuberto todas as carencias dunha mala PAC: non dispoñemos de stocks, de reservas suficientes para poder intervir no mercado dos cereais, levando á ruína ás explotacións gandeiras ante a volatilidade dos mercados causada pola entrada dos especuladores no mesmo. Fala da agricultura coma un sector estratéxico, da necesidade de proporcionar unha alimentación segura e viable, pero os subsectores gandeiro e de horta levan anos afundíndose porque non poden competir con produtos que entran nos lineais da UE sen trabas e con moitas menos esixencias produtivas de tipo medioambiental e de benestar animal. Tal como amosaron numerosos estudos, a cadea alimentaria está totalmente descompensada en favor da distribución que fixa os prezos, e só se coñecen actuacións institucionais coma a da Comisión Nacional da Competencia, cando os produtores, os máis débiles, intentan agruparse para defenderse ou non ter que vender os seus produtos a perdas. Todo isto sucede no marco dunha crise xeneralizada que retrae o consumo e leva aos consumidores a mirar o prezo, xa que en moitas familias chegar ó final de mes é unha tarefa complicada . A UE está obrigada a cambiar moitas das súas vellas e fracasadas propostas se non quere cargarse un sector que achega alimento diario a millóns de persoas. As ferramentas que se poñen a disposición do sector coa nova PAC deben ser coherentes co diagnóstico que fixo o Comisario de Agricultura, e para iso, debemos aproveitar as estruturas xa creadas, como son as cooperativas, para concentrar a oferta e fortalecer o produto agrario fronte á gran distribución. Pois non todos os males veñen de Bruxelas. Os produtores teñen que dar moitos pasos, agrupando a atomizada oferta para defenderse en termos de igualdade na mesa de negociación, xa que os interlocutores son poucos e moi fortes. Só así poderemos evitar que Galicia siga sendo unha das zonas onde está o leite máis barato de Europa. Ademais de concentrar a oferta, hai que transformar con industrias propias e abordar a diferenciación do produto, a innovación, a competitividade e a comercialización para deixar valor engadido nas mans dos gandeiros e gañar mercados. AGACA propón que a definición de agricultor activo propicie a integración dos agricultores con dimensión insuficiente en Organizacións Empresariais de Produtores (OEPs), para acadar dita categoría e poder acceder ás axudas da PAC. A Reforma da PAC é unha oportunidade para recuperar o horizonte e os retos definidos e perdidos coa actual PAC, articulada case exclusivamente en axudas directas, que ó substituír ás medidas de mercado provocaron unha caída das rendas de agricultores e gandeiros. A nova PAC ten que contribuír a mellorar a posición do produtor no mercado a través da concentración da oferta para competir coa gran distribución mediante a creación de grandes grupos cooperativos que agrupen a produción dos seus agricultores. Deste xeito, as axudas directas, no seu novo formato, serán coherentes coa necesaria recuperación e axilización dalgunhas ferramentas de regulación de mercados; que se activen en momentos de crise e se volvan establecer stocks estratéxicos e intervencións de alimentos en momentos críticos, tanto públicas como privadas. A Unión Europea non debería nunca desinhibirse da xestión de existencias de materia prima de primeira necesidade.

Organización de Produtores: así non

EDITORIAL

O 9 de decembro, o Colexio de Comisarios
aprobou o chamado “paquete lacteo” que
articula as principais conclusions do Grupo
de Alto Nivel (GAN) que leva mais dun
ano estudando a durisima crise lactea que
sofren os gandeiros da Union Europea (UE).
Estamos, por tanto, nun momento moi
importante para o futuro do sector lacteo
que tamen incidira nos sistemas publicos
de regulacion doutros sectores agrarios e
gandeiros xa que desenara politicas xerais a
seguir pola UE e os estados membros.
Un dos elementos claves das conclusions do
GAN e a posta en marcha das Organizacions
de Produtores (OPs) como xeito clave para
reequilibrar a cadea de valor mediante
o fomento da concentracion da oferta e
unha mellor organizacion economica da
producion e, en particular, das cooperativas.
Poren, a definicion tan particular de OPs que
deu a Comision no paquete lacteo, nin son
empresas, nin dan eficiencia, nin nada que
se lle pareza. O que propon e, nada mais
nin nada menos que a aceptacion de carteles
de “medio pelo” que aos unicos que
beneficiaria son aos que buscan montar un
chiringuito e botan a culpa do mal funcionamento
do mercado, e outros males, aos
demais. Coas propostas do GAN pensamos
que estabamos dando un importante paso
adiante e vemos que se estan a punto
de desestruturar e desandar, caminos xa
paseados.
AGACA defende unhas OPs de caracter
empresarial, como as cooperativas, que
integren economicamente aos produtores
e que conten cunha dimension relevante,
tanto en volume como en numero de
produtores asociados, que lles permita
rendibilizar os seus investimentos, acadar
economias de escala e reequilibrar a sua
capacidade de negociacion. So se son controladas
polos propios produtores lograran
mellorar a sua posicion na cadea alimentaria,
achegar valor engadido as materias
primas entregadas polos seus socios e
mellorar a eficiencia en todo o proceso
produtivo, transformador e comercializador.
As OPs que propon a Comision da UE
non requiren da integracion economica dos
gandeiros nun proxecto empresarial comun,
nin sequera certa dimension. Tratase basicamente
dunha excepcion ao Dereito da
Competencia a fin de permitir a un grupo
de produtores individuais negociar de forma
conxunta sen que haxa obriga de entregar
unha cantidade de leite nun prazo e a un
prezo determinado. Ademais, seria a primeira
vez que se permite a constitucion de
OPs sen que tenan caracter empresarial. En
todos os paises da UE onde as cooperativas
lacteas exercen unha posicion de liderado,
a pesar da depresion do mercado, os seus
gandeiros acadaron os mellores prezos para
o leite.
Este tipo de OPs que se propon desenvolver
a UE, lonxe de resolver a dificil situacion
dos gandeiros no mercado, facilitara a
entrada de intermediarios cuxo unico papel
sera a recoleccion de firmas para unha
contratacion colectiva, cunhas condicions
pactadas que terian mais que ver cos seus
propios intereses, ou cos da industria privada,
que cos da defensa da rendibilidade
dos produtores. Por este camino da organizacion
do mercado do leite non vai chegar
a eficiencia nin permitira avanzar na cadea
agroalimentaria e captar valor engadido
en beneficio dos produtores. Deste xeito,
os contratos obrigatorios no sector poden
converterse nunha trampa que reste estruturacion
e coherencia ao sector.
A UE reconece que o sector agrario esta
sumido nunha profunda crise que leva a que
a renda dos produtores, en termos reais, se
reducira a niveis de 1995. A eliminacion das
ferramentas de xestions dos mercados, a
liberalizacion dos intercambios e a integracion
da demanda a traves da gran distribucion
organizada foron elementos decisivos
nesta caida da rendas, ponendose de manifesto
que o pago unico desacoplado non foi
capaz de compensar as reducions inducidas
nos prezos en orixe. Limitar a PAC as axudas
directas non serve para manter a renda
de agricultores e gandeiros. Agardamos
do Ministerio e da Conselleria unha clara
vontade de comprometerse a estruturar e
organizar o sector lacteo de cara a modelos
de eficiencia, xa demostrada en paises mais
desenvolvidos da UE, pois o obxectivo prioritario
e inmediato so debe ser a mellora da
posicion dos gandeiros no mercado.