O cooperativismo, un modelo de futuro

Cremos que hoxe case  ninguén dubida da importancia estratéxica da estrutura cooperativa agraria de Galicia de cara a un desenvolvemento económico e territorial equilibrado do noso país. 

Segundo o Informe de Síntese 2007 da Consellería de Traballo, hai en Galicia 340 cooperativas agrarias, con máis de 44.768 socios que facturan 1.397 millóns de euros. Como é lóxico, cinco anos despois, coa crise económica, estes datos quedaron obsoletos. Ademais, nestas cifras non se recollen a importancia económica das sociedades de tipo mercantil, a maioría de tipo agroalimentario transformador (adegas, matadoiros, lácteas,...), que son propiedade patrimonial maioritario das cooperativas e que posiblemente acheguen este dato de facturación aos 2.000 millóns de euros.

Noutros informes complementarios ponse de manifesto o peso económico e social que as cooperativas teñen en diferentes ámbitos da produción agroalimentaria, especialmente no ámbito das carnes de producións intensivas e vacún de carne, no viño, no leite, na horta profesional e nos abastecementos e servizo ás explotacións agrarias e gandeiras. Hoxe as cooperativas e as súas empresas mercantís comezan a ser unha referencia en relación ao comercio exterior. Cada día que pasa, as cooperativas participan máis na venda por internet e na diversificación agraria tradicional.

Despois de varios anos de crise, se algo poñen de manifesto os datos reais é que o número de socios e de empregados das cooperativas está resistindo mellor que o da maioría das empresas mercantís, e que outros sectores de actividade. Segundo os datos estatísticos que manexamos en AGACA, o número medio de socios das cooperativas, o número de traballadores e a facturación retrocederon pola crise, especialmente no 2009 e 2010. Pero, nos exercicios 2011 e 2012 percibimos e agardamos unha tendencia á estabilización previa a unha recuperación  dos niveis anteriores á crise, que todos agardamos que suceda nos vindeiros anos.

Sen lugar a dúbidas, as cooperativas agrarias son un modelo de futuro que leva a manter vivos económica e socialmente a moitos concellos do noso medio rural; sen ameaza de que en calquera momento se deslocalicen; que axudan a diversificar as actividades do territorio onde se asentan xerando riqueza; que producen alimentos de calidade con orixe asegurada; e que camiñan a paso firme na exportación de alimentos cara a mercados exteriores. Ademais, nestes intres, moitas cooperativas gandeiras están a converterse nunha ferramenta clave para o financiamento dun sector gandeiro en dificultades extremas.

Estamos ante un modelo empresarial que reverte os beneficios en rendas para moitos dos nosos socios, agricultores ou gandeiros.

Pero, hoxe máis que nunca, necesitamos que os nosos socios e as administracións públicas aposten con convencemento polo noso modelo empresarial. Precisamente agora, as cooperativas necesitamos a sensación de sentirnos arroupados, reforzados, de xeito que se faga remarcar a pertenza e a identidade do noso colectivo. Pois, se as cooperativas agrarias non fosemos unha segura e potente realidade, estamos convencidos que tería que crearse. Por iso, é neste intre difícil cando necesitamos sacar o sentimento e a sensación de orgullo  e de unidade.

Unirse ou desaparecer

O sector lácteo está sometido a unha crise de prezos e de mercados dende hai catro anos, que provoca que a renda real dos gandeiros sexa semellante  á de mediados dos anos 90. A perda de renda ten a súa orixe no desequilibrio  da cadea de valor e na alta volatilidade  dos prezos das materias primas, sen que existan mecanismos de regulamentación públicos que corrixan as tensións do mercado.

A cadea de valor está caracterizada pola atomización do sector produtor e a con- centración da gran distribución.  (Exemplo: 12.000 gandeiros galegos producindo,

50 cooperativas gandeiras galegas que agrupan o 40% do leite, 10 industrias importantes que operan en Galicia e 5 grandes da distribución  que concentran o

62% do comercio minorista ¡de España!). Ante este desequilibrio, desestrutura- ción e desorganización do sector, os gandeiros e cooperativas non son capaces de defender o prezo e unhas condicións de contratación  rendibles. En épocas de crise, como a actual, a distribución concentra toda a súa estratexia comercial na oferta de prezos baixos, trasladando a presión á industria e ó elo máis prexudi- cado, o produtor.

A desregulación dos mercados desenvolvida ao longo das sucesivas reformas da PAC fixo que as axudas directas  desvinculadas por si soas sexan insuficientes. A falta de rendibilidade provoca a falta de relevo xeracional e pon en perigo un sector estratéxico para Galicia. Ante esta situación, os 12.000 gandeiros deben ser capaces de estruturarse e organizarse, concentrando a oferta e mellorando a comercialización para reequilibrar así a cadea de valor, que resultará clave para defender as rendas actualmente e, sobre todo, no futuro.

Por iso, dende AGACA solicitamos  e apoiamos a posta en marcha dun plan de integración cooperativa e a concentración da oferta que axude a mellorar a posición negociadora dos produtores e a reequilibrar  a cadea de valor sectorial. As Organizacións de Produtores contempladas na lexislación poden ser unha ferramenta de integración comercial da produción sempre que estean formadas por produtores e controladas por eles, teñan apoios suficientes e se promovan coma figuras empresariais profesionais e eficientes, con dimensión relevante no mercado, en condicións de defender prezos e contratos dos socios.

As administracións deben usar todas as ferramentas posibles, comunitarias, estatais e autonómicas para impulsar un plan de integración e concentración a través de medidas incentivadoras para os gandeiros, eliminando aquelas que van en sentido contrario. No sector agroalimentario, en xeral, e no sector leiteiro, en particular, urxen programas deste tipo para afrontar unha restruturación que lle permita facer fronte aos mercados actuais e para cumprir coas demandas que a sociedade nos esixe en termos de seguridade alimentaria,  calidade, medioambiente e mantemento da actividade económica nas comarcas rurais. 

Onde está a saída?

No mes de decembro do ano 2008, nesta mesma páxina, adiantábamos os principais efectos que se ían producir, no complexo agroindustrial,  ante a inminente entrada dun período de recesión económica. Naquelas datas era previsible vaticinar a crise da eco- nomía xeral dados os enormes desaxustes que apreciabamos −especialmente no ámbito inmobiliario−,  aínda que a sociedade negábase a aceptala despois dun longo período de crecemento.

O modelo financeiro impulsado coa liberalización dos movementos de capitais facilitou  o libre intercambio mundial de grandes sumas de diñeiro na busca de rendementos rápidos e doados, moitas veces orientados de cara a actividades especulativas, provocando que a economía financeira deixara de lado á economía real e á produtiva. Pasados varios anos, moitos pregúntanse, ¿onde está a saída desta situación de crise?

Non cabe dúbida de que ante o crack do sistema financeiro, a economía real e, espe- cialmente, a produtiva, ían soportar todo o custo da desfeita producida durante os anos anteriores. Despois de varios anos nesta encrucillada, posiblemente poidamos dicir que a crise é máis que económica, vai máis aló de tales ou cales decisións no ámbito econó- mico e da propia codicia dos banqueiros e dos brokers das bolsas. Pero iso non vamos tratalo agora.

A decisión dos países da Unión Europea de adoptar unha moeda común parece agora unha imprudencia  de difícil  solución, especialmente  para España, onde o camiño de recuperar competitividade para os sectores produtivos está resultando altamente trau- mático, tanto a nivel empresarial como laboral e social. Coa nosa moeda (a peseta), a depreciación da mesma permitíanos competir de inmediato, con menor custo empresarial e social. Agora, iso non é posible; hai que axustarse e competir sen axuda da deprecia- ción da moeda. Isto provoca moita máis crispación e resulta moito máis difícil de facer; e, ademais, nunca o fixemos antes.

Chegada esta situación, non cabe dúbida de que as administracións  deben afrontar  os problemas de déficit e endebedamento e vense obrigadas a poñer en práctica medidas de considerable austeridade fiscal durante varios anos. No camiño quedan numerosos pro- gramas, axudas e incentivos á economía real. A crise está facendo pasalo mal ao conxun- to da sociedade pero cremos que xa é hora de experimentar con ideas novas e intentar encontrar entre todos unha saída. O malestar  social débese canalizar co obxectivo de cambiar o actual sistema económico de cara a outro máis competitivo e sempre, centrado nos sectores produtivos.  En qué sectores e actividades  podemos ser máis competitivos?. Que debemos facer para logralo?. Pois iso, no noso agro e na nosa agroindustria  debería- mos poñernos a traballar canto antes para dar resposta ás preguntas e achegar, a pesar da crise fiscal, apoios públicos para lograr os obxectivos que actúen de palanca sobre a economía do conxunto dun sector.

Se estamos ante recursos públicos escasos, o apoio ao asociacionismo económico- empresarial debe ser prioritario: esixindo efectividade, profesionalidade e capacidade de xestión.   Neste senso, consideramos que un obxectivo inmediato debe ser desenvolver unha integración das entidades asociativas para dotalas dunha maior eficacia e competi- tividade fronte ao poder das industrias, dos intermediarios e, sobre todo, da distribución. No agro galego e, en moitas das súas cooperativas, o eido pendente segue sendo a comercialización. Moitas das vendas das cooperativas continúan a ser a granel, sendo a porcentaxe dos produtos comercializados con marca propia, moito máis baixo. O reto é a concentración da oferta agrogandeira e a integración  das cooperativas. Os orzamentos para logralo  son reducidos. O efecto agardado para o sector é unha clara mellora  das rendas dos agricultores  e gandeiros en todos os ámbitos  produtivos  que actuarán  de palanca do agro en xeral. Debemos poñernos en marcha. 

A ONU declarou o 2012 como o Ano Internacional das Cooperativas

Este feito supón un recoñecemento ao papel das cooperativas que promoven a máxima participación  posible de todas as persoas no desenvolvemento económico e social. A Declaración  alenta  a todos os Estados Membros,  así como ás Nacións Unidas, a que aproveiten este ano para promover as cooperativas e aumentar a conciencia sobre a súa achega ao desenvolvemento económico e social, xa que se trata de empresas comerciais e sociais que poden contribuír ao desenvolvemento sostible,  á erradicación da pobreza e á creación de medios de vida en diversos sectores económicos das zonas urbanas e rurais.

A Resolución da ONU insiste aos gobernos en que tomen medidas apropiadas para crear un contorno propicio e favorable ao desenvolvemento das cooperativas, entre outras cousas, establecendo unha asociación efectiva entre os gobernos e o movemento coope- rativista mediante consellos consultivos ou órganos asesores conxuntos, e promovendo e aplicando mellor lexislación, investigación, intercambio de boas prácticas, capacitación, asistencia técnica e fomento da capacidade das cooperativas, especialmente nos ámbi- tos de xestión, auditoría e técnicas de comercialización.

Paralelamente, o Ano Internacional  das Cooperativas quere aumentar a conciencia da sociedade, en xeral, sobre a contribución  das cooperativas á xeración de emprego e ao desenvolvemento socioeconómico. Dado que as cooperativas son empresas con cualida- des e formas de traballar  únicas, que ofrecen un enfoque de crecemento económico a longo prazo. Nas cooperativas traballamos xuntos, compartimos coñecementos e ofrece- mos oportunidades que non poderían achegar as sociedades por accións. As cooperativas son un motor da economía que responde aos cambios sociais; son resistentes á crise económica global e son empresas de éxito que crean empregos sostibles en todos os sectores, e non nos deslocalizamos.

Nas cooperativas, os nosos socios toman as decisións de forma democrática, son os donos do negocio cooperativo, controlan as ganancias e deciden en qué reinvestir.  Por iso, a nosa prioridade é que nos centramos nas necesidades, benestar e solidariedade dos nosos socios. E máis dun século e medio de historia demostrou a capacidade das coo- perativas para superar os problemas económicos e sociais, adaptarse e ofrecer resposta, así como solucións ás novas necesidades.

Os organismos da ONU promoverán o desenvolvemento  das cooperativas  agrícolas a través de diversas actuacións, como o desenvolvemento de iniciativas  para entender mellor  ás cooperativas e avaliar o seu impacto no desenvolvemento socioeconómico, e para aumentar a concienciación sobre o seu papel e efectos na vida dos pequenos campesiños. A ONU apoia ás cooperativas para formar redes que permitan aos pequenos produtores reunir os seus activos e competencias para superar as barreiras dos mercados e outras limitacións, como a falta de acceso aos recursos naturais.

Os organismos  da ONU pretenden  axudar aos responsables  das políticas  a deseñar e apli- car políticas e proxectos que teñan en conta as necesidades e preocupacións dos peque- nos campesiños -homes e mulleres- e creen un ambiente axeitado para o crecemento das cooperativas agrícolas, e fortalecer  o diálogo e a cooperación entre os gobernos, cooperativas agrícolas, a comunidade internacional de investigadores e os representan- tes da sociedade civil para analizar as mellores condicións para o desenvolvemento das cooperativas en todo o mundo.